नेपाल संस्कृति, विविधता र परिकारमा धनी देश हो । “दशैं आयो… खाउला ला पिउला” भन्ने वाक्यांशले नेपाली चाड दशैंको सारलाई सङ्केत गर्छ, जहाँ मानिसहरूले आफन्तहरु संग भेटघाट गरी विभिन्न किसिमका रमाइलो गर्दै स्वादिष्ट परिकारहरू खाने गर्दछन ।
यतिबेला नेपालीहरुको महान चाड दशैँ नजिकिँदै गर्दा धेरै मानिसहरु आफन्त र साथीभाइहरुसँग कसरी मिठा परिकार बनाउने , रमाईलो गर्ने र स्वादिष्ट खाने कुराको मजा लिने भन्ने योजना बनाउदै छन। यो चाडपर्वको मौसममा सबैभन्दा लोकप्रिय परिकार भनेको मासुका परिकारमा पुरानो काँक्राको अचार हो, जसलाई नेपालीमा खल्पीको आचार भनिन्छ।
पुरानो काँक्रो बाट बनाइने खल्पीको अचार एक परम्परागत नेपाली अचार हो जसलाई भदौरे काँक्रो भनिने काँक्रोको प्रयोग गरि बनाईन्छ। यो भदौरे काँक्रो नेपालको हिमालय क्षेत्र र भारतको सिक्किममा पाइन्छ र यसको आकार ठूलो र खादा स्वादिलो हुन्छ।
खल्पीको अचार स्वादिष्ट मात्रै होइन पौष्टिक पनि हुन्छ । यसमा विभिन्न भिटामिन, खनिज, एन्टिअक्सिडेन्ट र प्रोबायोटिक्स पाइन्छ जसले तपाईंको रोग प्रतिरक्षा प्रणाली, पाचन र समग्र स्वास्थ्यलाई तन्दुरुस्त राख्न सहयोग गर्न सक्छ। यो अचारलाई लामो समय सम्म टिक्दछ र फ्रिजमा महिनौंसम्म भण्डारण गर्न सकिन्छ।
खल्पीको अचार बनाउन गाह्रो छैन, तर यसका लागि केहि धैर्यता र समय चाहिन्छ। अचार बनाउने प्रक्रियामा काँक्रोहरूलाई सुकाउने, मसला बनाउने र जारमा हालेर राख्ने गरिन्छ। जब सम्म काँक्रो अमिलो हुदैन जारलाई तब सम्म घाममा राखिन्छ । खल्पी मुखमा पानी भर्ने अचार हो जुन कुनै पनि नेपाली खाना वा खाजाको रूपमा लिन सकिन्छ।
आजको यस रेसिपीमा म तपाईंलाई रैथाने नेपाली खल्पीको अचार बनाउने विधि ल्याउन पाउँदा रोमाञ्चित छु। म तपाईंलाई सरल सामग्री र सजिलो प्रक्रियाहरू प्रयोग गरेर यसलाई घरमा कसरी बनाउने भनेर देखाउनेछु। सुरु गरौं!
सामग्री:
- १ ठूलो नेपाली काँक्रो – ४ देखि ६ वटा ठूलो काँक्रो (१०-१२ टुक्रा काटिएको)
- तोरीको दाना १ चम्चा , हल्का पिसेको
- नुन – स्वाद अनुसार
- खुसार्नीको धुलो १ चम्चा (स्वाद अनुसार थप घट गर्न सकिने )
- बेसार- १ चम्चा
- टिमूर – आधा चम्चा
- तोरिको तेल -५ चम्चा
बनाउने बिधि :
१. काँक्रोलाई ठिक्कको चार कुने टुक्रा पारेर बिचमा दुई पटक हल्का चिर्नु होस्, बियाहरु बाहिर निकाल्नुहोस् ।
२. काँक्रोक टुक्राहरूलाई बाहिरको छाला तल पारेर नाङ्ग्लो वा ट्रेमा राख्नुहोस्। आवश्यक भएमा, दुई वा तीन ट्रे प्रयोग गर्नुहोस्। अब, यो काँक्रोको ट्रेलाई सुकाउने समय हो।
३. ट्रेहरू घाममा राख्नुहोस् र काक्रोलाई सुक्न दिनुहोस्। जबसम्म सबै अतिरिक्त पानी सुक्दैन वा तिनीहरू थोरै ओइलाउँदैनन् त्यतिबेला सम्म लगभग ४ देखि ६ घण्टा सम्म घाममा राख्नु पर्छ । यदि सूर्यको किरण उपलब्ध छैन भने, तपाइँ तिनीहरूलाई दिनभरको लागि खुला हावामा सुकाउन सक्नुहुन्छ, जसमा लगभग ६ देखि ८ घण्टा लाग्छ।
४ . एउटा ठुलो कचौरामा मसिनो पिसेको तोरीको दाना, नुन, खुर्सानी बेसार, पिसेको टिमूर र ३ चम्चा तोरिको तेल मिलाउनुहोस्।
५. एउटा डेक्चीमा सुकेको काँक्रोका टुक्राहरू राखी मसलाको मिश्रण मिलाउनु होस् र आफ्नो हातहरू प्रयोग गरेर सबै कुरा राम्ररी मिलाउनुहोस्। अब डेक्चीलाई २० मिनेट सम्म छोप्नुहोस्।
६ . अब, यो मोलेको काँक्रोलाई जारमा राख्ने समय हो। जार सफा र सुख्खा हुनु पर्दछ । जारको भित्र १ चम्चा तोरिको तेलले वरिपरि मोलेर मसला भएको काँक्रो लाई जारमा भर्नुहोस्। काँक्रोलाई दूइ औलाको सहयोगमा बिस्तारे खादेर जार मा भर्नु होस् ।
७ . अब जारमा रामरी बिर्को लगाउनु होस् र यसलाई साँझमा घर भित्र ल्याएर ५-६ दिनसम्म सीधा घाममा बाहिर राख्नुहोस्। यदि घाम उपलब्ध छैन भने, जारलाई न्यानो ठाउँमा राख्नुहोस्
८ . ४-५ पछि जब जारमा पानीको फोका देखिन थाल्छ तब तपाईंको अचार तयार हुने अवस्थामा छ। जब काँक्रो अझै कुरकुरे हुन्छ तर यसमा अमिलो स्वाद आउन थाल्छ। यस अवस्थामा धरै समय टिकाउन र अमिलोपन कम गर्न जारलाई फ्रिजमा राख्नु होस्।
१० . जारबाट अचार निकाल्दा सधैं सुख्खा, सफा चम्चा प्रयोग गर्नुहोस्।
११ . तपाईंको घरमा बनाइएको खल्पीको अचारको मजा लिनुहोस्, एक रमाइलो नेपाली परिकार जसले परम्परागत नेपाली खाना वा स्वादिष्ट खाजाको रूपमा पूर्ण सन्तुष्टि दिनेछ।
सुझावहरू:
तपाईं नेपाली काँक्रोको सट्टा नियमित काँक्रो प्रयोग गर्न सक्नु हुनेछ। तर यो त्यति टिकाउ हुने छैन।
तपाईं आफ्नो स्वाद र प्राथमिकता अनुसार नुन, मसला, र कुर्सानीको मात्रा समायोजन गर्न सक्नुहुन्छ।
तपाईंले अचारलाई फ्रिजमा ६ महिनासम्म भण्डारण गर्न सक्नुहुन्छ। यो जति लामो रहन्छ, उति अमिलो हुन्छ । तपाईं यसलाई लामो भण्डारणको लागि फ्रिज गर्न सक्नुहुन्छ।
तपाईं अचारलाई साइड डिश, मसला वा खाजाको रूपमा प्रयोग गर्न सक्नुहुन्छ। यो भात, रोटी, पराठा, वा कुनै अन्य नेपाली परिकार संग खान सकिन्छ ।
निष्कर्ष:
खल्पीको अचार एक परम्परागत नेपाली अचार हो जुन हिमालय क्षेत्रमा पाईने विशेष जातको काँक्रोबाट बनाइन्छ। यसमा स्वादिष्ट स्वाद पाइन्छ जसले तपाईंलाई आफ्नो खानामा रुची बढाउन सहयोग गर्ने छ।
