आज विश्वभरका हिन्दू धर्मावलम्बीहरूले हिन्दू धर्मका सबैभन्दा लोकप्रिय र प्रिय देवताहरूमध्येका एक भगवान श्रीकृष्णको जन्मजयन्ती कृष्ण जन्माष्टमी मनाउँदैछन्। कृष्णलाई हिन्दू धर्मावलम्बीमा सर्वोच्च देवता विष्णुको आठौं अवतारको रूपमा सम्मान गरिन्छ। उहाँ आफ्नो करुणा, बुद्धि, प्रेम, र चंचलताको लागि पनि परिचित हुनुहुन्छ।
कृष्ण जन्माष्टमी चन्द्रमाको भाद्रपदको आठौं दिन (अष्टमी) मा पर्छ, जुन सामान्यतया ग्रेगोरियन क्यालेन्डरमा अगस्ट वा सेप्टेम्बरसँग मेल खान्छ। यस वर्ष, यो पर्व सेप्टेम्बर ६ ,२०२३ तदनुसार भाद्र २० आजैका दिन मनाइदै छ ।
कृष्ण जन्माष्टमी- भगवान कृष्णको जन्मको कथा
हिन्दू पौराणिक कथा अनुसार, कृष्णको जन्म मथुरा शहरको एक कारागारमा भएको थियो, जहाँ उनका आमाबाबु देवकी र वासुदेवलाई देवकीका दुष्ट भाइ कम्सले कैद गरेका थिए। कम्स एक अत्याचारी राजा थिए जसले आफ्नो बुबाको सिंहासन खोसेका थिए र आफ्ना ६ भतिजाहरूलाई मारेका थिए। देवकीको आठौं छोराको हातबाट उनको मृत्युको भविष्यवाणीबाट उनी डराएका थिए ।
जब कृष्णको जन्म भयो, एक दिव्य आवाजले वासुदेवलाई बच्चालाई यमुना नदी पार गर्न र गोकुल गाउँमा उनको काका नन्द र उनकी पत्नी यशोदाकी छोरीसँग साटासाट गर्न निर्देशन दिइयो । वासुदेवले आज्ञा पालन गरे र देवताहरूको सहयोगमा कारागारबाट चमत्कारिक रूपमा भागे। उनी सकुशल गोकुल पुगे र कृष्णलाई नन्दको नवजात छोरीसँग साटा साट गरे ।
यसैबीच, देवकीको आठौं सन्तान जन्मेको थाहा पाएर कम्सले उनलाई मार्न हतारिए। तर, कोठामा एउटी छोरीलाई देखेर उनी छक्क परे र उनलाई पर्खालमा ठोकेर मार्ने प्रयास गरे। ति बालिका चमत्कारिक रूपमा एक ईश्वरीय देवीमा परिणत हुदै कम्सलाई चेतावनी दिइन् कि उनको उसको विरोधी पहिले नै अन्यत्र जन्मिएको थियो, र उनी आफ्नो भाग्यबाट बच्न सक्दैनन्। कंसालाई तर्साउदै र क्रोधित छोडेर उनी त्यसपछि गायब भइन्।
कृष्ण गोकुलमा नन्द र यशोदाका छोराको रूपमा हुर्केका थिए, आफ्नो वास्तविक पहिचानबारे अनभिज्ञ थिए। उनले आफ्ना पालनपोषण आमाबाबु र आफ्ना साथीहरू, विशेष गरी उनकी प्रिय राधासँग आनन्दित बाल्यकालको आनन्द उठाए। उनले राक्षसहरूलाई मार्ने, पहाड उठाउने, मक्खन चोर्ने, बाँसुरी बजाउने जस्ता धेरै चमत्कारी कामहरू पनि गरे।
कृष्ण जन्माष्टमी पर्व
कृष्ण जन्माष्टमी विश्वभरका हिन्दू धर्मावलम्बीहरूले ठूलो भक्ति र उत्साहका साथ मनाउँदैछन्। अघिल्लो दिन व्रत बसेर, भजन, नाचगान र कृष्णको जीवनसँग सम्बन्धित कथा र शास्त्रहरू वाचन गरेर चाडपर्वको सुरुवात हुन्छ। मन्दिरहरू र घरहरू फूलहरू, बत्तीहरू र रंगोलीहरू (भुइँमा बनाइएका रंगीन ढाँचाहरू) ले सजाइएका छन्। कृष्णका चित्रहरू र मूर्तिहरूलाई नुहाइन्छ, लुगा र गहनाले सजाइन्छ, र झोला वा झुलहरूमा राखिन्छ। भक्तहरूले कृष्णलाई प्रार्थना, मिठाई, फलफूल र फूलहरू चढाउँछन् र प्रेम र स्नेहको प्रतीकको रूपमा सम्मान गर्दछन ।
मुख्य उत्सव मध्यरातमा हुन्छ, जुन कृष्णको जन्मको सही समय हो भन्ने विश्वास गरिन्छ। भक्तहरूले “हरे कृष्ण” (कृष्णको नामको मन्त्र) र “जय श्री कृष्ण” (एक अभिवादन जसको अर्थ “भगवान कृष्णलाई विजय”) भनिन्छ। उनीहरूले शंख बजाउँछन्, घण्टी बजाउँछन् र कृष्णलाई स्वागत गर्न आरती (बत्ती बाल्ने अनुष्ठान) गर्छन्। खुसीको अवसरलाई चिनाउन आतिशबाजी र पटाका पनि पटकाइञ्छ ।
कृष्ण जन्माष्टमीसँग सम्बन्धित सबैभन्दा लोकप्रिय परम्पराहरू मध्ये एक दही हांडी (शाब्दिक रूपमा “दहीको भाँडो”) हो, जुन भारतका केही भागहरूमा अर्को दिन मनाइन्छ। यसमा जमिन माथि झुण्ड्याइएको दहीले भरिएको माटोको भाँडोमा पुग्न र तोड्न मानव पिरामिडहरू बनाइन्छ । यो आफ्ना साथीहरूको काँधमा चढेर माटोको भाँडोबाट मक्खन चोर्ने कृष्णको बाल्यकालकोबाट प्रेरित छ।
अर्को परम्परा रास लीला (शाब्दिक रूपमा “नृत्य नाटक”) हो, जुन कृष्णको राधाप्रतिको प्रेम र गोपीनीहरू (केटीहरू) सँगको रमाइलोलाई चित्रण गर्ने नाटकीय प्रदर्शन हो।
रास लीला विशेष गरी वृन्दावन, मथुरा र उत्तरी भारतका अन्य ठाउँहरूमा लोकप्रिय छ जहाँ कृष्णले आफ्नो प्रारम्भिक वर्षहरू बिताएका थिए । यस नाटक मन्चनका लागि कलाकारहरूले रंगीन पहिरन र गहना लगाउँछन् र संगीत र नृत्यको साथ कृष्णको जीवनका दृश्यहरू प्रस्तुत गर्छन्।
कृष्ण जन्माष्टमी एक धार्मिक चाड मात्र होइन, एक सांस्कृतिक पर्व पनि हो जसले कृष्णको मूर्त रूप, प्रेम, आनन्द र भक्तिको भावनालाई दर्शाउछ । यो भगवद् गीता (पवित्र हिन्दू धर्मग्रन्थ) मा उहाँका शिक्षाहरू सम्झने समय पनि हो, जस्तै :परिणामको आश नगरी आफ्नो कर्तव्य निर्वाह गर्ने, आफूलाई ईश्वरको इच्छामा समर्पण गर्ने, र सांसारिक सुखहरूबाट अलग राख्ने । कृष्ण जन्माष्टमी आफ्नो जीवनमा भगवान कृष्णको आशीर्वाद र सुरक्षाको लागि कृतज्ञता व्यक्त गर्ने दिन पनि हो।
