नेपालमा विगत दुई दशकदेखि प्रचण्ड, केपी शर्मा ओली र शेरबहादुर देउवा देशको प्रमुख राजनीतिक शक्ति बनेका छन्। गणतन्त्र, संघीयता, र धर्मनिरपेक्षता जस्ता ठूला राजनीतिक परिवर्तनहरूमा यी नेताहरूको भूमिका महत्वपूर्ण रह्यो। तर, आजको सन्दर्भमा प्रश्न उठ्न थालेको छ—के यिनै नेताहरूले अब पनि देशको आर्थिक, सामाजिक, र राजनीतिक रूपान्तरण गर्न सक्लान्? कि जनताले नयाँ विकल्प खोज्नुपर्ने बेला आएको छ?
१. प्रचण्डको भूमिका र चुनौतीहरू
प्रचण्ड (पुष्पकमल दाहाल) माओवादी युद्धका नेतृत्वकर्ता र शान्ति प्रक्रियाका मुख्य पात्र हुन्। उनले तीन पटक प्रधानमन्त्रीका रूपमा मुलुकको नेतृत्व गरे। तर, उनी नेतृत्वमा रहँदा अपेक्षित आर्थिक विकास र शासकीय सुधार सम्भव भएन। माओवादी आन्दोलनका सहयात्रीहरू बिस्तारै टाढिए, पार्टी विभाजित भयो, र जनतामा निराशा छाएको छ। अहिले पनि उनले सत्ता समिकरणको खेलमा आफैँलाई केन्द्रमा राख्न सफल भए पनि देश निर्माणमा ठोस नतिजा देखिएको छैन।
२. ओलीको राष्ट्रवाद र विवाद
केपी शर्मा ओली राष्ट्रवादी छवि बनाउँदै सत्ता राजनीति गरेका नेता हुन्। उनले राष्ट्रियताको मुद्दालाई उचालेर दुई पटक प्रधानमन्त्री बने। उनको शासनकालमा भारतविरोधी कार्ड खेल्दै नेपालको नक्सा संसोधनदेखि चीनसँगको सम्बन्ध सुधारका पहल भए। तर, उनका आलोचकहरू उनलाई अलोकतान्त्रिक प्रवृत्तिको आरोप लगाउँछन्। ओली नेतृत्वमा विकास र सुशासनको सपना बोकेका जनताले कुशासन, भ्रष्टाचार र संस्थागत कमजोर व्यवस्थापन देखे।
३. देउवाको लोकतान्त्रिक नेतृत्व र असक्षमता
शेरबहादुर देउवा नेपाली कांग्रेसका वरिष्ठ नेता र पाँच पटक प्रधानमन्त्री बनिसकेका अनुभवी राजनीतिज्ञ हुन्। तर, उनी नेतृत्वमा रहँदा पार्टीभित्रको गुटबन्दी, भ्रष्टाचार र नीतिगत अस्थिरता झनै बढेको देखियो। देउवाले लोकतान्त्रिक मूल्य र संविधानको रक्षामा भूमिका खेले पनि समग्रमा उनको शासनमा सुधारको अपेक्षा पूरा भएन।
४. भ्रष्टाचारको चरम वृद्धि र नेताहरूको सम्पत्ति वृद्धिः जनतामा निराशा
गणतन्त्रपछि मुलुकमा भ्रष्टाचारको अवस्था झन् भयावह बन्दै गयो। सत्ता परिवर्तनको नाममा ठूला ठूला आयोजना नेताहरूका निकटस्थ व्यवसायीहरूलाई दिइयो। सार्वजनिक सम्पत्तिको दोहन, अनियमित ठेक्कापट्टा र सरकारी सम्पत्तिको दुरुपयोगले नेताहरू सम्पन्न भए, तर देश आर्थिक रूपले झनै कमजोर बन्यो। राजनीतिक नेतृत्वले अकूत सम्पत्ति आर्जन गरिरहँदा सर्वसाधारण जनता भने विदेश पलायन भइरहेका छन्। युवाहरू रोजगारका लागि खाडी मुलुक र मलेसियाजस्ता देशहरूमा जान बाध्य छन्। देशका श्रमशक्ति विदेश पलायन हुँदा आन्तरिक उत्पादन खुम्चिदै गएको छ।
५. राजनीतिक असफलताले बढ्दो विदेशी पलायन
नेपालमा सुशासनको अभाव, अवसरको कमी, र भ्रष्ट राजनीतिक प्रणालीका कारण युवाहरूको विदेश पलायन उच्च दरमा छ। श्रमशक्ति पलायनले देशको उत्पादनशील जनशक्ति गुमाउँदै गएको छ। नयाँ पुस्ताले अब देशमा आशा देख्न छोडेका छन् र विदेशमा पैसा कमाउने एकमात्र विकल्प देखेका छन्। सरकार भने विदेशी रेमिट्यान्समा निर्भर रहँदै अर्थतन्त्र धान्ने प्रयासमा छ, जसले दीर्घकालीन रूपमा देशलाई आत्मनिर्भरभन्दा परनिर्भर बनाएको छ।
६. पूर्वराजाको लोकप्रियता र गणतन्त्रप्रति निराशा
राजनीतिक असफलता, भ्रष्टाचार र बेरोजगारीका कारण जनताबीच पुनः पूर्वराजा ज्ञानेन्द्र शाहप्रति आकर्षण बढ्दै गएको छ। पूर्वराजा ज्ञानेन्द्रका विभिन्न सार्वजनिक अभिव्यक्तिहरू, धार्मिक कार्यमा सक्रियता, र सामाजिक कार्यक्रममा सहभागिताले जनतामा राजतन्त्रप्रति सहानुभूति बढाएको देखिन्छ। विशेष गरी शहरी युवा वर्ग, मध्यम वर्ग, र विदेशबाट फर्किएका नेपालीहरूले वर्तमान राजनीतिक नेतृत्वप्रति निराशा व्यक्त गर्दै राजतन्त्र पुनःस्थापनाको आवाज उठाइरहेका छन्।
७. सड़कमा बढ्दै गरेको राजतन्त्र पुनर्स्थापनाको आन्दोलन
हालैका दिनहरूमा विभिन्न शहरहरूमा ‘राजा आउ, देश बचाउ’ नारासहित राजतन्त्र पुनर्स्थापनाको माग गर्दै प्रदर्शनहरू भएका छन्। यी प्रदर्शनहरूमा युवाहरूको उल्लेख्य सहभागिता देखिन्छ। वर्तमान नेताहरूबाट निराश जनताले वैकल्पिक शक्ति खोजिरहेका छन्, जसमा पूर्वराजाको पुनरागमनलाई सम्भावित विकल्पका रूपमा हेरिएको छ।
८. गणतन्त्र फेल भएको होइन, नेताहरू फेल भएका हुन्
गणतन्त्रप्रति अहिले जनतामा निराशा व्याप्त छ। तर, गणतन्त्र स्वयं असफल भएको होइन, त्यसलाई हाँक्ने नेताहरू असफल भएका हुन्। गणतन्त्रले जनतालाई समावेशी शासन, सामाजिक न्याय, समानता र आर्थिक समृद्धि दिनुपर्ने थियो। तर, यसको मूल लक्ष्य नेताहरूको सत्ताको लोभ, भ्रष्टाचार, र असक्षम नेतृत्वका कारण पूरा हुन सकेन।
कुन कारणले नेताहरू असफल भए?
• १. भ्रष्टाचार र शक्ति दुरुपयोग
नेताहरू सत्तामा पुगेपछि जनताको सेवा गर्नुको साटो व्यक्तिगत सम्पत्ति आर्जन र स्वार्थ पूर्तिमा केन्द्रित भए। ठूला ठूला विकास आयोजनाहरूमा कमिसनको खेल, अनियमितता र सार्वजनिक सम्पत्तिको दुरुपयोगबाट देशको ढुकुटी रित्याइयो।
• २. सत्ताको निरन्तर लोभ र कुर्सीको खेल
नेताहरूले सत्ता बचाउन र टिकाउनकै लागि अस्थिर गठबन्धन निर्माण, अपारदर्शी समझदारी, र गुटबन्दीलाई प्रोत्साहन गरे। यसले सरकारहरू अस्थिर बनायो, विकासका योजना अवरुद्ध भए, र आर्थिक सुधारको बाटो अवरुद्ध भयो।
• ३. असक्षम नेतृत्व र नीतिगत अस्थिरता
देशको आर्थिक विकास र संरचनात्मक सुधारका लागि ठोस रणनीति नबनाई नेताहरू सत्ता टिकाउनका लागि अल्पकालीन लोकप्रिय योजनाहरूमा सीमित रहे।
• ४. जनताको आवाज नसुन्ने प्रवृत्ति
जनताले आवाज उठाउँदा नेताहरूले उपेक्षा गरे। सडक आन्दोलनहरू, विरोध प्रदर्शनहरू, र जनआक्रोशलाई दबाउने प्रयास गरे। यसले गणतन्त्रप्रति जनताको विश्वास घटाउँदै लग्यो।
• ५. युवा पुस्तालाई अवसर नदिनु
नयाँ विचार, नीति र समावेशी नेतृत्वका लागि युवा पुस्तालाई मार्ग प्रशस्त गर्नुको साटो, पुरानै नेताहरूले कुर्सीमा बसेर देशलाई पुरानै ढर्रामा हाँक्ने प्रयास गरे।
९. नयाँ पुस्तालाई नेतृत्व हस्तान्तरण किन नगर्ने?
नेपालको राजनीतिक परिवर्तनका मुख्य हस्तीहरू अब नयाँ पुस्तालाई नेतृत्व हस्तान्तरण गर्ने सोच राख्छन् कि आफैं निरन्तर सत्तामा रहने योजना बनाउँछन्? जनताले अब विकल्प खोज्ने अवस्था आएको छ। यदि यिनै पुराना नेताहरूबाट भविष्यको नेतृत्व अपेक्षा गर्नुपर्यो भने, देशले पुनः उही असफलताको चक्र दोहोर्याउनेछ।
निष्कर्षः
प्रचण्ड, ओली र देउवाको नेतृत्वमा अब देशले आर्थिक समृद्धि र विकासको गन्तव्य भेट्छ कि जनताले नयाँ नेतृत्वको आशा गर्नु पर्ने हो? गणतन्त्रले जनताको आशा पूरा गर्न नसकेको देखिँदै गर्दा, पूर्वराजा र वैकल्पिक शक्तिहरूप्रति जनताको आकर्षण बढ्नु स्वाभाविक हो। अबको राजनीतिले यो प्रश्नको उत्तर दिनेछ कि नेपालले समृद्धि र स्थायित्व पाउने हो वा फेरि अर्को संक्रमणकालमा फस्ने हो।
