आजको डिजिटल युगमा, माग्नेको परिभाषा र स्वरूप बदलिँदै गएको छ। परम्परागत रूपमा सडकका कुना, पाटी, मन्दिर आदिमा देखिने माग्नेहरूसँग हामी परिचित थियौं, तर अहिले सामाजिक सञ्जालको ब्यापकतासंगै डिजिटल माग्नेहरूको उदय भएको छ। विशेष गरी टिकटक, युट्यूव र फेसबुक लाइभजस्ता प्लेटफर्महरूमा आफ्ना जीवनका दुखद घटनाहरू प्रस्तुत गर्दै पैसा उठाउने विभिन्न तरिकाहरू प्रयोग गर्दै माग्ने क्रम बढ्दो छ। यस्ता डिजिटल माग्नेहरूबाट आफ्नो कला, कृति, विचार, विश्लेषण, ज्ञानवर्द्धक, सीपमूलक तथा सचेतनामूलक सामग्रीहरू धेरै कम प्रस्तुत हुने गरेका छन्। सामाजिक सञ्जालको लाइभ फिचरको प्रयोग गरेर लाखौं दर्शकहरूसँग जोडिने र चन्दा संकलन गर्ने प्रवृत्तिले नयाँ खालको माग्ने संस्कृतिलाई जन्म दिएको छ।
डिजिटल माग्नेको स्वरूप
डिजिटल माग्नेहरू प्रायः आफ्ना कथा प्रस्तुत गरेर दर्शकहरूलाई भावुक बनाउने प्रयास गर्छन्। उनीहरूले विभिन्न बहानामा पैसा उठाउने गर्दछन्, जस्तै:
• “आर्थिक संकटमा छु।”
• “परिवारलाई सहयोग गर्नुपर्यो।”
• “अस्पताल खर्च उठाउन गाह्रो भयो।”
सडक माग्नेहरूको अवस्था
सडक माग्नेहरू भने परम्परागत माग्ने विधि अपनाउँदैछन्। उनीहरू भौतिक रूपमा उपस्थित भएर पैसाको लागि सिधै मानिसहरूसँग कुरा गर्छन्। यी माग्नेहरू प्रायः:
• विपन्न परिवारका सदस्य,
• शारीरिक अशक्तता भएका व्यक्ति,
• घरबारविहीन मानिसहरू हुन्छन्।
सडकमा माग्नेहरूले प्रायः दिनभरि नजिकैका सडक, चौक, मन्दिर र बसपार्कहरूमा समय बिताउँछन्।
डिजिटल माग्नेहरूको वास्तविकता
डिजिटल माग्नेहरू केवल आफ्ना कथाहरू सुनाएर पैसा मात्र माग्दैनन्, उनीहरूको गतिविधि थप जटिल र विवादास्पद हुने गर्छ।
• यी माग्नेहरू सामाजिक सञ्जालमा अत्यन्त सक्रिय हुने गर्दछन्।
• अरूको जीवनका गोप्य कुरा बाहिर ल्याउने, कुरा काट्ने, झगडा गर्ने, र घरेलु तनाव फैलाउने जस्ता कार्य गर्दै फलोवर्स बढाउन लागिपर्छन्।
• फलोवर्स धेरै भएपछि उनीहरू लाइभ स्ट्रिमिङ, डोनेसन, र अन्य माध्यमबाट पैसा कमाउने रणनीतिमा हुन्छन्।
एक ज्वलन्त उदाहरण: आयुष सिंह ठकुरी र उनकी आमा
डिजिटल माग्ने प्रवृत्तिको उदाहरणका रूपमा टिकटकबाट लोकप्रिय बनेका आयुष सिंह ठकुरी र उनकी आमाको सम्बन्धलाई लिन सकिन्छ।
• आमाछोरा बीचको तनावलाई उनीहरूले सार्वजनिक रूपमा सामाजिक सञ्जालमा प्रस्तुत गरे।
• यसबाट दर्शकहरूमाझ सहानुभूति र विवाद दुवै भयो।
• पछि, उनीहरूकै भनाइ फेरि बदलिएको देखियो।
• यस घटनाको प्रचारबाट अन्य डिजिटल माग्नेहरू समेत भाइरल भए।
डिजिटल र सडक माग्नेबीचको तुलना
डिजिटल माग्नेहरू र सडक माग्नेहरूबीच ठूलो भिन्नताहरू छन्।
डिजिटल माग्नेको प्रवृत्ति र उद्देश्य
डिजिटल माग्नेहरू केवल आफ्ना व्यक्तिगत समस्याहरूलाई प्रस्तुत गरेर पैसा माग्ने मात्र होइन, सामाजिक सञ्जालमा आफ्नो ब्रान्ड बनाउन र भाइरल हुन विभिन्न रणनीति अपनाउँछन्।
• उनीहरूको मुख्य उद्देश्य दर्शकको ध्यान खिच्दै फलोवर्स र भ्यूज बढाउनु हो ।
• यसरी, झगडालु , अस्लिल र विवादास्पद विषयहरूमा केन्द्रित भएर, उनीहरूले मनोरञ्जन र सहानुभूतिको नाममा पैसा कमाउने प्रयास गर्छन्।
डिजिटल माग्नेको प्रभाव
१. गोपनीयता भंग: व्यक्तिगत तनावलाई सार्वजनिक गर्दै मानिसहरूको व्यक्तिगत जीवनलाई नकारात्मक रूपमा प्रभावित पार्ने।
२. समाजमा नकारात्मक प्रभाव: झगडा र विवादलाई भाइरल बनाएर समाजमा अशान्ति फैलाउने।
३. वास्तविक पीडितलाई बेवास्ता: डिजिटल माग्नेहरूको कारण वास्तविक समस्यामा रहेका व्यक्तिहरू सहयोग पाउनबाट बञ्चित हुने।
लाईभ आएर पैसा उठाउने तरिकाहरूः
टिकटक, फेसबुक लगायतका सामाजिक सञ्जाल प्लेटफर्महरूमा लाईभ आएर पैसा उठाउने विभिन्न तरिकाहरू छन्। यी प्लेटफर्महरूले सिर्जनाकर्ता (creators) र प्रयोगकर्ताहरूलाई लाइभ फिचर प्रयोग गरी प्रत्यक्ष रूपमा आर्थिक सहयोग प्राप्त गर्ने अवसर दिन्छन्। पैसा संकलन गर्न प्रयोग गरिने केहि सामान्य तरिकाहरू:
१. गिफ्ट र डोनेसन (Gifts and Donations)
टिकटक र फेसबुकमा प्रयोगकर्ताहरूले भर्चुअल गिफ्टहरू पठाउन सक्छन्, जुन पछि नगदमा रूपान्तरण गर्न सकिन्छ।
• टिकटक गिफ्ट्स: दर्शकहरूले टिकटकका भर्चुअल मुद्रा (Coins) किन्न सक्छन् र लाइभमा सहभागी भएर सिर्जनाकर्ता (creator) लाई गिफ्ट पठाउँछन्।
• फेसबुक स्टार्स: फेसबुकमा दर्शकहरूले स्टार्स किनेर लाइभ स्ट्रिमिङ गर्ने व्यक्तिलाई पठाउँछन्। प्रत्येक स्टारको निश्चित मूल्य हुन्छ।
२. सुपर च्याट र सुपर स्टिकर (Super Chat and Stickers)
• युट्युबमा लाइभ स्ट्रिमिङमा सुपर च्याट फिचर प्रयोग गरेर दर्शकहरूले आफ्ना कमेन्टस हाइलाइट गर्न पैसा तिर्छन्।
• सुपर स्टिकरहरू, मनोरञ्जनका लागि, सिर्जनाकर्तालाई सहयोग गर्दै पठाइन्छ।
३. सब्स्क्रिप्सन (Subscriptions)
• फेसबुक लाइभ सब्स्क्रिप्सन: सिर्जनाकर्ताहरूले विशेष सामग्री उपलब्ध गराएर मासिक शुल्क लिन्छन्।
• टिकटक सब्स्क्रिप्सन: टिकटकले पनि विशेष फिचरहरू, जस्तै इमोट्स वा ब्याज (badges) को सुविधा दिएर सब्स्क्राइबरहरूबाट आम्दानी गर्छ।
यो प्रवृत्तिका चुनौतीहरू
१. डिजिटल ठगीको डर: सबै डिजिटल माग्नेहरू साँच्चै सहयोगको खाँचोमा छन् भन्ने सुनिश्चित गर्न सकिँदैन। केहीले गलत सूचना फैलाएर मानिसहरूको सहानुभूति बटुलेर सहयोग माग्ने गर्छन्।
२. वास्तविक खाँचोमा परेका व्यक्तिहरूको बेवास्ता: सडक माग्नेहरू वास्तविक समस्यामा भए पनि उनीहरू डिजिटल माध्यम प्रयोग गर्न नसक्ने भएकाले धेरैजसोले सहानुभूति र सहयोग पाउँदैनन्।
३. सामाजिक मनोविज्ञानको असर: डिजिटल माग्नेहरूले सहानुभूति बेच्ने प्रचलनले वास्तविक दुःखमा रहेका मानिसहरूको समस्यालाई कम महत्व दिन सक्छ।
समस्या समाधानका उपायहरू
१. सचेतना अभियान: डिजिटल ठगी र वास्तविक समस्याबारे जनतालाई जानकारी गराउनु।
२. वास्तविक सहयोग: वास्तविक खाँचोमा रहेका व्यक्तिहरूलाई प्राथमिकता दिने।
३. संस्थागत सहयोग: गैरसरकारी संस्थाहरूले सडक माग्नेहरू र वास्तविक पीडितहरूलाई सहयोग पुर्याउने।
निष्कर्ष
डिजिटल माग्नेहरूको उदयले हाम्रो समाजमा सहयोग र सहानुभूतिका परिभाषालाई नै चुनौती दिएको छ। जहाँ सडक माग्नेहरू अझै पनि भौतिक कठिनाइको सामना गर्दैछन्, डिजिटल माग्नेहरूले मनोरञ्जन र सहानुभूति बटुलेर पैसा कमाउँदैछन्। यस्तो अवस्थामा, हाम्रो जिम्मेवारी हो कि हामी आफ्ना निर्णयहरू सोच विचार गर्दै लिउँ र सहायता गर्दा वास्तविक समस्यामा रहेका व्यक्तिहरूसम्म सहायता पु¥याउन सकौं।
अन्तमा:
डिजिटल माग्नेहरूले नयाँ युगको माग्ने संस्कृतिलाई जन्म दिएका छन्। तर, यो प्रवृत्तिले केवल मनोरञ्जन र विवाद सिर्जना गरेर पैसा कमाउने माध्यमलाई प्राथमिकता दिन्छ। आयुष सिंह ठकुरी र उनकी आमाको घटनाले यो प्रवृत्ति कस्तो हदसम्म जान सक्छ भन्ने उदाहरण देखाउँछ।
समाजका सबै पक्षहरूले यस्तो गतिविधिलाई प्रोत्साहन नगर्ने र वास्तविक खाँचोमा परेका व्यक्तिहरूलाई सहयोग पुर्याउनेतर्फ ध्यान दिनु आवश्यक छ।
