नेपालजस्तो विकासोन्मुख देशमा वैदेशिक रोजगार, रेमिटेन्स, र आर्थिक गतिविधिहरूले महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्छन्। विशेषगरी, वैदेशिक रोजगारमा गएका कामदारहरूले आफ्नो परिवारलाई पठाउने पैसालाई रेमिटेन्स (विप्रेषण) भनिन्छ। यसले नेपालजस्ता देशहरूको आर्थिक प्रणालीमा महत्वपूर्ण भूमिका खेल्छ, किनभने विप्रेषणले देशको विदेशी मुद्रा सञ्चितिलाई बढाउने, आयात-निर्यात असन्तुलन घटाउने, र परिवारको आर्थिक अवस्था सुधार गर्ने काम गर्छ। यस्ता गतिविधिहरूसँगै हुन्डि जस्तो गैरकानुनी आर्थिक प्रणालीको चर्चा पनि बाक्लै हुने गर्दछ। तर, हुन्डि भनेको के हो र किन यो प्रयोग गरिन्छ? यसबारे प्रस्ट पार्न यो लेखले मद्दत गर्नेछ।
हुन्डि के हो?
हुन्डि एउटा गैरकानुनी आर्थिक लेनदेन प्रणाली हो, जसमा बैंकिङ प्रणालीको माध्यम प्रयोग नगरी पैसा पठाउने वा लिने काम गरिन्छ। यस प्रणालीमा कुनै लेखाजोखा वा आधिकारिक प्रक्रिया हुँदैन। यो सम्पूर्ण कारोबार विश्वास र मौखिक सम्झौतामा आधारित हुन्छ।
हुन्डि किन गरिन्छ?
हुन्डि प्रयोगका मुख्य कारणहरू:
1. सस्तो र छिटो प्रक्रिया
बैंकिङ प्रणालीमार्फत पैसा पठाउँदा शुल्क महँगो र प्रक्रिया झन्झटिलो हुने भएकाले, धेरैजसो मानिस हुन्डि प्रयोग गर्न रुचाउँछन्। यसमा पैसा तुरुन्तै पुर्याइन्छ।
2. बैंकिङ पहुँचको कमी
ग्रामीण क्षेत्रमा बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरूको अभावले गर्दा त्यहाँका मानिसहरू हुन्डिमार्फत लेनदेन गर्न बाध्य हुन्छन्।
3. पहिचान गोप्य राख्ने चाहना
कतिपय अवस्थामा मानिसहरूले आफ्नो आर्थिक गतिविधि गोप्य राख्न चाहन्छन्। यस्तो अवस्थामा हुन्डिले सहजता प्रदान गर्दछ।
4. वैदेशिक रोजगारको प्रभाव
विदेशमा काम गर्ने श्रमिकहरूले पैसा घर पठाउँदा बैंकिङ प्रक्रियाको झन्झटको साटो हुन्डिको भर पर्छन्।
हुन्डिको समस्या र जोखिमहरू
1. अवैधानिक गतिविधि
हुन्डि कानुनले मान्यता नदिएको प्रणाली भएकाले यसमा संलग्न व्यक्तिहरू कानुनी समस्यामा पर्न सक्छन्।
2. पैसाको सुरक्षाको ग्यारेन्टी छैन
हुन्डिमा विश्वास मात्रै प्रमुख आधार भएकाले ठगी वा धोखाधडीको जोखिम उच्च हुन्छ।
3. अपराध वित्त पोषणको सम्भावना
हुन्डि प्रणालीको प्रयोग प्रायः अवैध गतिविधिहरू, कर छल्ने, र आतंकवादी गतिविधिहरूका लागि पनि हुनेगर्छ।
4. देशको अर्थतन्त्रमा नकारात्मक असर
हुन्डिले औपचारिक वित्तीय प्रणालीलाई कमजोर पार्दै विप्रेषण र कर राजस्वको हानी गराउँछ।
हुन्डि प्रयोगलाई कसरी घटाउन सकिन्छ?
1. बैंकिङ पहुँचको विस्तार
ग्रामीण तथा दुर्गम क्षेत्रसम्म बैंकिङ सेवा पुर्याउनुपर्छ।
2. प्रशिक्षण र जागरूकता
वैधानिक प्रणालीको महत्त्व र हुन्डिका जोखिमबारे जनचेतना फैलाउनु जरुरी छ।
3. सस्तो र सरल बैंकिङ सेवा
औपचारिक वित्तीय प्रणालीलाई छिटो, सस्तो, र प्रयोग गर्न सहज बनाउनु पर्छ।
4. कडा कानुनी कारबाही
हुन्डिमा संलग्न व्यक्तिहरूमाथि कठोर कारबाही गरिनु पर्छ।
निष्कर्ष
हुन्डि कारोबार छिटो र सरल देखिए पनि यसले कानुनी, आर्थिक, र सामाजिक क्षेत्रमा गम्भीर असर पुर्याउँछ। वैधानिक बैंकिङ प्रणालीमा विश्वास गरी त्यसैमार्फत लेनदेन गर्नु नै सुरक्षित र दीर्घकालीन उपाय हो। हामीले कानुनी प्रणालीको पालन गरी देशको अर्थतन्त्रलाई सुदृढ बनाउने दिशामा कदम चाल्नुपर्छ।
यतिवेला नेपालमा हुन्डिको कारोवार प्रसस्तै हुने गरेको पाइन्छ। यो अवैधानिक र गैर्हकानूनी प्रक्रिया मार्फत लेनदेन गर्दा मानिसहरूले धोका पाई घरवार विहिन समेत हुन पुगेको पाइएको छ। अत: तपाईंलाई यस यो लेख उपयोगी र जानकारीमूलक लाग्यो भने आफ्ना साथीभाइहरूसँग सेयर गर्न नबिर्सनुहोला।
सत्य, तथ्य र स्वतन्त्र सामूदायिक डिजिटल मिडिया
