अमेरिकी राष्ट्रपति निर्वाचनमा धेरै पटक यस्तो देखिन्छ कि उम्मेदवारले धेरै जनमत पाएर पनि हार्छन्। यसको मुख्य कारण हो इलेक्टोरल कलेज प्रणाली। यो प्रणालीले अमेरिकी निर्वाचन प्रक्रियामा महत्वपूर्ण भूमिका खेल्छ, र यसले कसरी काम गर्छ भन्ने कुरा बुझ्न महत्त्वपूर्ण छ।
इलेक्टोरल कलेज के हो?
इलेक्टोरल कलेज एक प्रकारको निर्वाचन प्रणाली हो जसमा प्रत्येक राज्यलाई जनसंख्याको आधारमा निश्चित संख्या इलेक्टोरल भोटहरू प्रदान गरिन्छ।अमेरिकामा कुल ५३८ इलेक्टोरल भोटहरू छन्, जसमा राष्ट्रपति बन्नका लागि २७० भोटहरू जित्न आवश्यक हुन्छ। प्रत्येक राज्यको इलेक्टोरल भोट संख्या त्यहाँको जनसंख्याको आधारमा निर्धारण गरिन्छ, जसले गर्दा ठूला राज्यहरूमा धेरै इलेक्टोरल भोटहरू हुन्छन्।
इलेक्टोरल कलेजले कसरी काम गर्छ?
इलेक्टोरल कलेज प्रणालीको प्रक्रिया निम्नानुसार छ:
१. राज्यको इलेक्टोरल भोट संख्या: प्रत्येक राज्यको इलेक्टोरल भोट संख्या यसका कांग्रेसका प्रतिनिधिहरूको संख्याको आधारमा निर्धारण गरिन्छ। यसले जनसंख्यामा भिन्नता हुने तर देशभरको प्रतिनिधित्व कायम राख्ने प्रयास गर्छ।
२. मतदाताहरूको भोट: चुनावको दिन, नागरिकहरूले उम्मेदवारको पक्षमा मतदान गर्दछन्, तर तिनीहरूले वास्तवमा इलेक्टोरल मतदाताहरूको लागि भोट दिन्छन्। धेरैजसो राज्यमा (मेन र नेब्रासाको बाहेक) “विजेता सबै” मा यो प्रणाली लागू हुन्छ, जसले गर्दा विजेता उम्मेदवारले त्यो राज्यका सबै इलेक्टोरल भोटहरू जित्छ।
४. इलेक्टोरहरूद्वारा मतदान: जनादेशपछि, इलेक्टोरहरूले चयन भएका उम्मेदवारको पक्षमा आफ्नो भोट दिन्छन्, र यी भोटहरू जनताद्वारा मतदान पछि आधिकारिक रूपमा गन्नका लागि कंग्रेसमा पठाइन्छ।
५. कांग्रेसमा गन्ने प्रक्रिया: जनवरीमा, कांग्रेसले एक संयुक्त सत्रमा यी भोटहरूको गणना गर्छ, र जसले २७० वा सोभन्दा बढी इलेक्टोरल भोटहरू पाउँछ, उसलाई राष्ट्रपति घोषित गरिन्छ।
इलेक्टोरल कलेजको महत्त्व
१. समान प्रतिनिधित्व: इलेक्टोरल कलेज प्रणालीले साना राज्यहरूलाई महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्न मौका दिन्छ। यदि केवल जनमतको आधारमा राष्ट्रपति चयन गरिने भए, ठूला राज्यहरूमा मात्र ध्यान केन्द्रित हुने थियो। इलेक्टोरल कलेजले साना राज्यहरूलाई पनि महत्त्वपूर्ण बनाउँछ।
२. फेडरल प्रणालीको संरक्षण: इलेक्टोरल कलेज प्रणालीले अमेरिकी फेडरल प्रणालीको संरक्षण गर्छ। यसले राज्यहरूको स्वायत्तता र महत्त्वलाई कायम राख्छ, जसले गर्दा संघीय सरकार र राज्य सरकारबीच सन्तुलन कायम रहन्छ।
३. स्थिरता र स्पष्टता: इलेक्टोरल कलेज प्रणालीले निर्वाचन परिणामलाई स्पष्ट र स्थिर बनाउँछ। यसले निर्वाचन परिणामलाई विवादास्पद हुनबाट जोगाउँछ र निर्वाचनको नतिजा छिटो र स्पष्ट रूपमा घोषणा गर्न मद्दत गर्छ।
धेरै मत पाएर पनि हार्नुको कारण
इलेक्टोरल कलेज प्रणालीको कारण, उम्मेदवारले धेरै जनमत पाएर पनि हार्न सक्छन्। उदाहरणका लागि, २०१६ को निर्वाचनमा हिलारी क्लिन्टनले धेरै जनमत पाएकी थिइन्, तर डोनाल्ड ट्रम्पले इलेक्टोरल कलेजमा धेरै भोट पाएर राष्ट्रपति बने। यसले देखाउँछ कि इलेक्टोरल कलेज प्रणालीले जनमतभन्दा इलेक्टोरल भोटलाई प्राथमिकता दिन्छ।
निष्कर्ष
इलेक्टोरल कलेज प्रणाली अमेरिकी राष्ट्रपति निर्वाचन प्रक्रियाको एक महत्वपूर्ण हिस्सा हो। यसले साना राज्यहरूलाई महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्न मौका दिन्छ, फेडरल प्रणालीको संरक्षण गर्छ, र निर्वाचन परिणामलाई स्पष्ट र स्थिर बनाउँछ। यद्यपि यस प्रणालीको कारण उम्मेदवारले धेरै जनमत पाएर पनि हार्न सक्छन्, जसले गर्दा यस प्रणालीको आलोचना पनि गरिन्छ। तर, इलेक्टोरल कलेज प्रणालीले अमेरिकी लोकतन्त्रको विशेषता र महत्त्वलाई कायम राख्न मद्दत गर्छ।
